De Grote Jezus Quiz: review

Als een hardhandig van de groef getrokken pick-upnaald, een diepe kras achterlatend in het glanzende zwarte vinyl van het paasweekend, hamerden de kritische tweets over de Grote Jezus Quiz mijn tijdlijn murw en tot ogenschijnlijk één toon: de Evangelische Omroep heeft ruimschoots christelijke grenzen overschreden waardoor er zelfs een hashtag in het leven geroepen werd waardoor de EO-leiding tot excuus 'bewogen' zou moeten worden.

Arjan Lock, EO-baas en dus eindverantwoordelijke voor de programma’s van deze omroep, ook mijn omroep, heeft in mijn beleving nooit echt een keuze gehad maar schreef over spijt en overschreden grenzen. Wel eens een LP uit elkaar zien knappen? Mijn weekend kon in ieder geval dus nog wel stuk. Een troosteloos en boos gevoel heeft zich vanaf dat moment van mijn gemoed ‘meester gemaakt’, wat zich uitte in voorzichtig kritische tweets en ReTweets om toch nog een beetje een tegengeluid te kunnen laten horen.

De samenvatting

Gelukkig genoeg hebben wij sinds kort zo’n geniaal 3-in-1 pakket met opnamefunctionaliteit, waardoor ik in de gelegenheid geweest ben de uitzending van de GJQ op te nemen en in alle rust, met een A5 blocknote in de aanslag, de show nog eens terug te kijken en her en der wat sterke en in mijn beleving doeltreffende, maar in ieder geval uitgekookt bedachte elementen aan het papier toe te vertrouwen.

Het zijn 11 kantjes geworden…

Waar te beginnen? Bij het format? Bij de deelnemers? De grappen? De doelgroep? Ja, de doelgroep! Het mag duidelijk zijn dat de doelgroep van dit specifieke programma niet de beginnende of gevorderde christen geweest is. Daarvoor waren de vragen te makkelijk, de grappen te onbekend, ga ik even gemakshalve van uit en de muziek eveneens te ver van de doorsnee X-noizz artiestendatabase verwijderd.

Doel

Het doel is overduidelijk geweest om, zoals baas Arjan zelf ook stelde in zijn schrijven, het “verlangen (te vervullen) om met mensen in gesprek te gaan over Jezus”, of, vul ik dan zelf, als christen dan natuurlijk aan, de kans te geven aan de christenen die mensen uit de doelgroep kennen hierover met mensen in gesprek te kunnen gaan.

Doelgroep

De doelgroep van dit programma bestaat, kort gezegd, uit televisiekijkers die zeer weinig van ons christelijk geloof afweten en al helemaal niet weten waar de christenen hun ideeën dan vervolgens weer vandaan hebben: de Bijbel en God. Om in Bijbelse termen te spreken: mensen die nog niet eens als baby in het geloof staan. Kijkers waarvoor zelfs de magerste melk nog te zwaar op de maag ligt. Daar is dit programma voor bedoeld. Niet voor hen die de Heer Jezus al als persoonlijke verlosser en zaligmaker kennen in hun leven. Als die groep mensen naar zo’n programma aan het kijken is, dan zit er echt niets anders op dan dat zij proberen door de bril van de programmamaker naar het gebeuren te kijken, maar meer nog: door de bril van de gemiddelde Nederland 3 kijker!

En men dient er dan ook rekening mee te houden dat er heel wat inhoud en aankleding van de show, voor deze christen-kijker, hoogstwaarschijnlijk onbekend of zelfs ongewenst is. Wat moet je nou met Lady Gaga? Of met een sketch van spottende BNNers die zich ‘de Lama’s’ noemen? Ik begrijp dat de zap-knop van de afstandsbediening dan ras ter hand genomen gaat worden, en zelfs dat men overweegt deze schokkende ontdekkingen kundig te maken bij de omroepleiding van de EO. Ik begrijp echter niet dat men, zonder voorkennis van de werkelijke beweegredenen van dergelijke keuzes, op openbare plaatsen zoals Twitter, hiervoor een excuus meent te moeten gaan afdwingen.

De uitzending

“Weet je wat?” heb ik gedacht:”Ik ga het gewoon vóór andere gelovigen bekijken wat er zo sterk is aan dit programma, zodat zij dat vervolgens niet hoeven te gaan zien”. Zo kan er toch een redelijk oordeel gegeven worden n.a.v. daadwerkelijk inhoudelijke zaken, i.p.v. op basis van de eerste paar minuten of een zap-momentje de deur al vroegtijdig dicht slaan.

De opzet van het programma laat zich raden: een quiz-opzet met aan beide zijden van de presentator een panel met vier deelnemers. De presentator is een bekende van de vaste wat jongere EO-kijker en luisteraar: Klaas van Kruistum, bekend van interviews in de Visie, Checkpoint, X-noizz (3 FM) en andere Eo-programma’s. Vlotte babbel en dito verschijning en bovenal: hij kan de kandidaten aan. Hij kan ze hebben. Je ziet hem werken, dan weer wel meegaan in de opmerkingen, dan weer vakkundig bij het programma blijven waar het uit de hand dreigt te lopen. Het past prachtig in de diverse shows die er voor deze doelgroep al eens meer op dit net bedacht zijn.

De deelnemers zijn niet voor de poes: rapper Kempi, voormalig hockeyster Fatima Moreiro de Melo en The Voice Of Holland ‘11/’12 finalist Charley Luske werden aangevoerd door Danny de Munk, maar die credits mag men Charly ook wel geven. Dan is er nog het andere team: grappenmaker Howard Komproe, actrice Fajah Lourens en acteur Frank Lammers deelden de aanvoerdersrol met zanger Syb van der Ploeg. Het was van het begin af aan volstrekt duidelijk dat rapper Kempi, naast de grootste zondaar van het stel, zo leek het door de onophoudelijke stroom aan toespelingen op overtredingen, tevens de man was met de grootste Bijbelkennis en de beide dames in het spel het er het slechtst vanaf brachten.

Vaste showelementen

Er zijn wat vaste terugkerende elementen in de show, zoals het wilde giswerk van twee jonge dames uit het RTL-programma ‘Echte Meisjes In De Jungle’. Twee jonge vrouwen die al pratend wel moeten veroorzaken dat de doelgroep-kijker of zich hierin zal herkennen, óf een goed gevoel in zich op voelen komen bij het aanhoren van zoveel onkunde op het gebied van het christelijk geloof. De tweede mogelijkheid zien we onmiskenbaar op de gezichten van de deelnemers tevoorschijn komen, telkens wanneer de jungelmeisjes weer een reeks vermoedens wereldkundig hebben gemaakt.

Daarnaast zien we regelmatig de guitig glimlachende robuuste kop van Dennis van der Geest, geestige inbraken producerend in het programma, waarbij de deelnemers moeten raden welk lied hij op dat moment ten gehore brengt. Kenmerkend aan deze liedjes is dat het nummers zijn van niet uitgesproken christelijke artiesten of bands, die grotendeels wel over Jezus of het geloof gaan. Op deze manier wordt de kijkende doelgroep aan het werk gezet, om mee te denken over de muziek die zij dagelijks, in hun eigen wereldje, voorbij horen komen. Gaat het daarin echt altijd zo vaak over Jezus, moet men zich verwonderd afvragen. En over God? We horen artiesten als Kanye West (Jesus Walks, Kempi had ‘em direct!), Bob Marley (Get Up, Stand Up), Depeched Mode (Personal Jesus), U2 (In The Name Of Love), Pet Shop Boys (It’s A Sin), George Michael (Jesus To A Child), Johnny Cash (He turned The Water Into Wine) en Genesis (Jesus He Knows Me) voorbij komen, evenals een versie van “Jesus Is Just Allright With Me” van een andere band dan DC-Talk welke deze hit niet onverdienstelijke heeft weten te coveren. Veel liedjes zijn dus voor de doelgroep een feest van herkenning. Johny Cash, zelf christen, coverde veel niet-christelijke liedjes en veranderde door zijn identiteit in Christus op slag de inhoud en betekenis van die nummers. Net als The Passion in Gouda en Rotterdam. Ik moest meteen denken aan de kerstboom, het kerstfeest, de vele geestelijke liederen met een van oorsprong wereldse melodie. Het is blijkbaar van alle tijden dat ‘de kerk’ de heersende cultuur als hulp gebruikte bij het introduceren van het geloof.

De quizvragen zijn eveneens een vast terugkerend onderdeel, evenals de interviews op straat waar weer zeer uiteenlopende reacties uit naar voren komen.

Als de aftrap gegeven is zien we een reeks van cartoons, filmpjes, serieuze opmerkingen, opmerkelijke zaken, allemaal met betrekking tot het geloof, voorbij komen. Dan volgt er een opsomming van wat mensen over de Heer Jezus gezegd hebben, afsluitend met wat Hij zelf gezegd heeft over wie Hij is. Ik denk meteen: waar heb ik dat meer gehoord? Juist: in de Bijbel. “Maar Gij? Wie zegt gij dat Ik ben?” Ook de mensen in dit Bijbelgedeelte gaven de Heer de meest bizarre antwoorden. Toch lijkt het er sterk op dat dit wel de manier is waarop de Heer de mensen om Hem heen beter wilde laten beseffen met wie zij van doen hadden. Dat de geïnterviewden daar zelf lacherig over doen is logisch: het raakt ze immers nog niet? Bovendien, net als in ons Bijbelgedeelte, komen er ook waarheden voorbij. Dat had quizmaster Klaas natuurlijk ook kunnen doen, maar dat is een keuze en bovendien veel te voorspelbaar.

De quiz wordt uitgelegd als: We gaan Jezus eens van dichterbij bekijken. Ik denk dan: niet evangeliseren dus. De insteek van de quiz is een kennismaking, met daaraan verbonden een losweken van vooroordelen.

De Lama’s

De sketch die dan volgt heeft mij in eerste instantie best hard geraakt. Dit ondanks de overduidelijke inleiding van presentator Klaas:”ik hoop in ieder geval voor jullie, dat je kennis wat beter gesteld is dan die van de Lama’s”. We zien Ruben Nicolai (‘De Aller-slechtste Chauffeur Van Nederland’, BNN) het laatste avondmaal op kolderieke wijze uitbeelden en paaseieren beschilderen en verstoppen. Blijkbaar heeft hij goed opgelet tijdens zijn bezoek aan de kerk, want onmiskenbaar horen we hem daarbij de avondmaalswoorden uitspreken tot grote hilariteit van het Lama-publiek. Mijn gedachten komen uiteindelijk toch op een heldere conclusie. Wanneer de schrik wat weggezakt is en ik probeer de ernst die, zoals we weten, tot de kern van elke grap behoort, er uit te filteren, kan ik niet anders dan concluderen dat de huidige maatschappij bedroevend leeg en verward moet zijn geworden, als dat de dingen zijn die er vooral toe doen tijdens de paasdagen. Waar drijft men nu eigenlijk echt de spot mee? Met de Heer of met onze onnozele paastradities? Het is in één klap duidelijk: eieren en het laatste avondmaal hebben helemaal niets met elkaar te maken…

Dennis

Als Dennis van der Geest geïntroduceerd wordt klinkt er het heavy trancenummer ‘God Is A DJ’ waarop Klaasmans zich uiteraard haast Dennis van die veel te hoog ingezette positie te ontdoen. Wel wéér een herkenbaar nummer waarin verwezen wordt naar het/een geloof.

Dan leggen Dennis en Klaas uit wat er op het spel staat en wat er te winnen is. Een beeldje van Jezus voor de winnaar en een opdracht tot voetwassing van de ander voor de verliezer. Bijbels gezien zou je deze zaken wellicht om moeten draaien maar goed, het is voor een andere doelgroep ;) We zien in ieder geval verbaasde gezichten alom.

Vervolg

Er wordt in hedendaagse terminologie uitleg gegeven over Jezus’ komst en gang over de aarde. De discipelen worden geïntroduceerd alsmede de intocht in Jeruzalem. “Als een ware held”.

Gezichtsverschijningen

De serie gezichtsverschijningen die dan volgt zijn voor de doelgroep die zich regelmatig met Youtube of Dumpert-filmpjes bezig houdt zeer herkenbaar en worden direct gekoppeld aan de Man waar deze show allemaal om draait. Jezus. De quizvraag die volgt dient maar één doel: het is een quiz.

Arie Boomsma

Opmerkelijk! Op de vraag welke Bekende Nederlander er het meest op de Here Jezus lijkt antwoorden heel wat geïnterviewden op straat met “Arie Boomsma”. Wellicht een leermoment voor al die gelovigen die de show wel hebben gezien: zou dit echt alleen aan zijn wispelturige baardje hebben gelegen?! Ik denk het niet. Er wordt wel beweerd dat de meeste kennis die niet-gelovige mensen opdoen van Jezus Christus, niet de Bijbel is, maar de christen. Ik was positief verrast en zelfs een beetje bevestigd, maar dat was vooral een persoonlijk iets. Ik kan me voorstellen dat dat geen algemeen gevoel geweest zal zijn bij mijn mede-christenen.

De vraag:”wie van de panelleden lijkt het meest op Jezus Christus?” bleef jammer genoeg steken op uiterlijkheden zoals:”Kempi, want die heeft een Bijbeltekst op z’n gezicht”. Toch een element waar men als maker maar lastig van tevoren invulling aan kan geven.

Straatinterview over Pasen en Jezus

“Wat heeft Pasen met Jezus te maken?” werd er her-en-der gevraagd aan de mensen op straat en ik heb gelachen:”ik val sowieso door de paasmand, denk ik”, maar ook de mix-up van een jongedame met dodenherdenking gaf weer eens schrijnend hard weer hoe smal de kennis van sommigen nog is m.b.t. Pasen. De presentator schiep meteen daarop duidelijkheid!

Meer quizvragen en spelonderdelen

De quizvragen zijn verre van saai en je ziet de deelnemers meedenken:

-        Hoe zien de geïnterviewden de opstanding?

-        Hoe is Jezus gestorven?

Omdat het geen Bijbelstudie betreft begrijp ik dat de antwoorden en vragen de kijker moeten triggeren er eens nader onderzoek naar te gaan doen. Ook door de vraag:”Hoe zag Jezus er waarschijnlijk uit?” Van Dik Hout zingt begeleidend:”Vanavond toonde jij je ware gezicht”, geheel in de traditie van The Passion Gouda en Rotterdam. En ja, er is in de wetenschap een beeld geschetst van het ware gelaat wat Jezus gehad moet hebben. Heel anders dan we vaak in de kunst terugzien.

Openbaringen

Kempi haalt bij zijn uitleg over de compositie van Jezus’ gezicht, die hun groepje op het daarvoor bestemde bord hebben gezet, het Bijbelboek Openbaringen aan:”haren als schapenwol, voeten van brons”. Vooroordeel:”Hij had toch lang haar” wordt vervolgens vakkundig door Klaas aan de kaak gesteld en wist niemand te bevestigen. Frank Lammers blijkt bovendien nog het meest op Jezus te lijken!

Wat zien en horen we nog meer?

Het valt me op dat Charly Luske een kruisje slaat.

Ook komen we te weten dat “In The Name Of Love” van U2 op twee manieren opgevat kan worden: het gaat over Martin Luther King, maar tegelijk ook over Jezus Christus. Nooit meer op dezelfde manier naar dit liedje kunnen luisteren is dan het gevolg.

Een figurant in een frituurtent (hyperactieve televisiekok Pierre Wind) leest, vlak voor hij ‘op moet’ uit ‘God is gek’ van schrijver Kluun. Het boek kwam ook voorbij in The Passion in Rotterdam. Vermoedelijk moet hiermee de ongeloofwaardigheid van de patatbakker geveinsd worden, want van hem kwam juist het correcte verhaal. De doelgroep hoort vervolgens het ware verhaal van Jezus die de tempel schoonveegt van foute handelspraktijken.

Ook mooi: de jungel-dames:”ik wist niet dat er iets op het kruis geschreven stond!”

Over Judas dan: wat zou in onze tijd de waarde van het geld zijn wat hij voor zijn verraad kreeg? € 10.800,-

Door een aantal praktisch gerichte opdrachten kunnen er wat wonderen van Jezus besproken worden. Faja Lourens verbaasd zich over het wonder van de wijn die ontstaat uit water, op Jezus bevel:“Dus je mag wel alcohol drinken als je gelooft in God?!” Ook weer zo’n vooroordeel?

We zien Gordon in beeld bij zijn optrekje, die verrassend antwoord geeft op een lastige vraag: precies zoals de Heer het ons ook heeft doorgegeven in de Bijbel! Mooi, op een aparte manier ontroerend moment.

Dan de ‘meisjes uit de jungle’ weer met hun idee over het verraad en de verloochening van Jezus. “Ik denk dat Jezus dood is gegaan, zodat jij en ik kenne voortleven”. Bam! Die zit…

Steniging

Heb erg gelachen om een stuk uit een Monty Python-achtige film waarin John Cleese als overwerkte Schriftgeleerde, de opgejutte menigte pas wil laten beginnen met stenigen van een tenger mannetje, die naar de mening van de groep mensen blijkbaar de naam van God verkeerd gebruikt heeft, gestenigd moet worden, pas wanneer hij op zijn fluitje blaast. Tijdens de uitleg komt hij er zelf ook niet onderuit zich hier schuldig aan te maken en de menigte keert zich in grote woede tot hem.

Het blijkt een intro te zijn op de daarop volgend gevaarlijk droge informatie over steniging voor overspel, zo rond het jaar nul. Ook Jezus werd geconfronteerd met deze strafmaatregel en de vraag met het bijbehorende antwoord, maakt duidelijk dat Zijn oordeel haaks kon staan op de toen geldende regels. Charly Luske komt met een zeer verrassende uitleg van zijn antwoord op “wat was Jezus’ reactie op de uitdaging door de aanklagers van de overspelige vrouw?” en het gekozen antwoord:“wie het zondigst is werpe de grootste steen”, te weten:“het gevolg is dat er hele kleine steentjes gegooid worden, omdat niemand zondig wil zijn!”. Denk daar maar eens over na! :)

Het juiste antwoord kwam uiteraard ook nog voorbij.

Zonde vergeven

Geloof het of niet: de kijker leert op dit moment in de show dat Jezus zelf zonde kon vergeven! Dat het vervolgens een poosje over zonden opbiechten gaat sluit daar dan toch naadloos op aan? Blijkt dat er een groot zondebesef is bij de geïnterviewden en de deelnemers. Iedereen komt aan de beurt en probeert krampachtig zijn of haar zonden zo gering mogelijk voor te stellen. Soms zelfs goed te praten. “Wat erg dit!” roept Danny de Munk. Er is schaamte en natuurlijk lach je dat vervolgens weg, op tv. Frank Lammers echter niet. Hij neemt een moment in de camera en betuigt spijt tegenover zijn moeder. Een mooi moment.

Geld

We zien vervolgens hoe Jezus met geld omging. Een bekend(?) econoom en christen legt uit hoe dat onze economie en wereldproblematiek absoluut een enorme boost zou kunnen geven. Theo Maasen legt en passant uit wat zijn vermoeden is rondom de tempelreiniging: een week later zouden die mannen gewoon weer terugkomen. Spiegel: zo zou het nu gegaan zijn…

Opvallende uitspraken van Jezus

Laatste ronde: opvallende uitspraken van Jezus. In spelvorm, cryptische omschrijvingen, leert de kijker een drietal uitspraken van de Heer. Ook leren we terloops dat bepaalde Nederlandse gezegden verdraaiingen zijn van dergelijke uitspraken van Jezus.

Atheïst

We zien een bekende Britse komiek in een interview roepen:”als er een God is, waarom heeft Hij dan van mij een atheïst gemaakt?!” Vervolgens maakt Klaas een rondje bij de panelleden langs:”denken jullie dat Jezus echt heeft bestaan?” Dan zien we dat er maar één is, Frank, die het categorisch durft te ontkennen. De rest is in ieder geval overtuigd van de historische Jezus. Wetenschappelijke deskundigen ook, zo leert Klaas van Kruistum de kijker en studiogasten. ‘Slechts’ 35% van de Nederlanders gaat daar echter niet in mee. Danny de Munk beschrijft het moment van het lied aan het eind van The Passion in Rotterdam. Emotioneel. Respectvol. Iedereen op het plein is muisstil. Ik zeg dan: bepaald geen TROS muziekfeest!

Syb van der Ploeg verteld over zijn laatste lied in Gouda. “Een hoopvol moment.”

Als Jezus voor jou zou staan?

Een rondje dan:”Wat zou jij vragen of doen, als Jezus aan je deur zou staan?”

Schuldbesef, humor, boosheid komen voorbij. Charly wil liever weten wat er in Judas’ hoofd gespeeld heeft.

Hierop volgt de meest diepzinnige en oprechte discussie van deze uitzending waar Frank Lammers zich echt kwaad lijkt te maken:”als God bestaat, vanwaar dan al die ellende?!” Dennis breekt in en corrigeert Frank op dit punt:”Dat hebben de mensen toch gedaan?!” Ik denk: doelgroep! Geweldig!

Ook op straat mocht men deze vraag beantwoorden:

-        “Hoe is het daarboven?”

-        “Is het geloof, zoals we dat nu kennen, zo door Hem bedoeld of alleen door Jezus veroorzaakt?”

-        “Vergiffenis, zou ik hem vragen”

-        “Ik ben Hindu. Ik zou vragen of Zijn verhaal echt was. Anders zou alles in het niets vallen”. (Kon er niet goed achter komen of hij zijn eigen geloof bedoelde, maar het lijkt er wel op.)

-        Of Hij echt een God is.

-        Of Hij over water heeft gelopen.

Indrukwekkende vragen!

Het laatste spel hield in dat men, lopend over een plank, die vlak onder het wateroppervlak lag, met vijf broden en twee vissen, zo droog mogelijk de overkant moest zien te halen. We horen Klaas ondertussen, heel relaxed in alle tumult die er hierdoor ontstaat, de herkomst van de beide onderdelen (de broden en vissen, het lopen over water, geloof en vertrouwen) aan de kijker uitleggen.

Heb ook zelden zo’n onderling plezier in een spelshow voorbij zien komen. De sfeer was uitstekend!

Afsluitend

Ter afsluiting van de show wordt de kijker op het hart gedrukt de vraag:”wie is Jezus?” vooral zoveel mogelijk voor zichzelf uit te zoeken. Natuurlijk werd er daarvoor direct doorverwezen naar de site www.degrotejezusquiz.nl alwaar, tot op dit moment, op de eerste pagina die er dan op je scherm tevoorschijn komt een excuus te vinden is voor de show die ik zojuist voor je beschreven heb, hierboven…

Ik hoop echt dat jij de zoekende Nederland 3-kijker geen excuus gaat maken, als hij of zij op de één of andere manier toch nog eens over de Here Jezus of de GJQ met jou wil praten. Er is in mijn beleving een wereld aan nieuw gespreksstof open gegaan door deze dappere poging.

Reageer gerust. Wellicht kunnen we n.a.v. bovenstaande beschouwing een beter en hernieuwd gesprek met elkaar aangaan en misschien zelfs wel hele andere conclusies en lering hieruit trekken?!