Gastblog: student sterrenkunde aan de RUG, Anke Arentsen:'De ster van Bethlehem'
Op het moment dat ik druk doende was informatie te verzamelen voor het kersttwitteraccount 'adventskalender' NaarKerst voor dit jaar, kreeg ik een uiterst interessant filmpje toegetwittert van medeGospeltwitterjockey en Twittervriendin Anke Arentsen. Niet geheel onlogisch, als sterrenkundestudent, handelde het in het filmpje over de ster boven Bethlehem in de kerstgeschiedenis. Ze wilde er graag een gastblog over schrijven. Mijn aandacht heeft ze! :)
Door Anke Arentsen, christen en student sterrenkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen.
We kennen het waarschijnlijk allemaal: de kerstmusical waar boven de stal waarin Jezus geboren wordt een grote ster is geplakt. Of de plaatjes met de wijzen uit het Oosten in kleurige jassen die achter een ster aan rijden op hun kamelen. Als we naar de Bijbel kijken, komt deze ster maar in één van de vier evangeliën voor, namelijk in Matteüs. Zie het stukje hieronder.
En later komt de ster nog weer terug in het vers 9.
Er was dus een ster die een groep wijze mannen naar Jezus leidde, eerst naar Jeruzalem en daarna naar Bethlehem. Nu vind ik het als sterrenkundige (in opleiding) interessant om uit te zoeken of er ook sterrenkundige gebeurtenissen bekend zijn die overeenkomen met deze beschrijving in de Bijbel. Op internet is hier genoeg over te vinden, maar ik heb als leidraad de video genomen die je aan het einde van dit artikel kunt vinden. Hierin worden sterrenkundigen en theologen geïnterviewd.
Wijzen uit het Oosten
Allereerst is het handig te bekijken wat voor mensen die 'wijzen uit het Oosten' waren. In sommige Bijbelvertalingen worden ze magiërs of astrologen genoemd. Wat zeer waarschijnlijk is, is dat ze zich verdiepten in de astronomie en astrologie (ja er is een verschil! Astronomie is de wetenschap van de sterren, astrologie heeft niks met wetenschap te maken). Aangezien ze de sterren waarschijnlijk regelmatig bestudeerden, moet die ster dus wel iets bijzonders zijn geweest, anders waren ze er niet voor op reis gegaan. Nu is 'ster' een misleidend woord, hiermee werden ook hemelse gebeurtenissen aangeduid die niet per se echte sterren zijn.
Als we aannemen dat deze 'ster' een sterrenkundige uitleg heeft, dus dat het geen wonder of een engel was of iets dergelijks, zijn er verschillende opties. Om dit te kunnen onderzoeken moet je ongeveer weten wanneer Jezus geboren is. Over het algemeen wordt aangenomen dat hij tussen 10 en 5 jaar vóór het begin van de jaartelling geboren is.
Planetaire conjunctie
De meest waarschijnlijke is een zogenaamde planetaire conjunctie. Dit is een gebeurtenis waarin het lijkt alsof twee planeten heel dicht bij elkaar staan aan de hemel. Ze staan dan niet echt vlak bij elkaar, maar dat lijkt wel zo vanaf de aarde. Deze conjuncties komen best vaak voor, dus het is niet extreem bijzonder dat er één plaats vond rond de tijd dat Jezus geboren werd.
Wat het mooie is aan sterrenkunde, is dat je vaak terug in de tijd kunt rekenen. Zo kun je op elk moment dat je wilt (bijvoorbeeld, 2013 jaar geleden) de stand van de planeten bekijken. Als je dit leuk vindt, kun je het zelf ook eens proberen. Er is veel gratis software online te vinden om de nachthemel te simuleren, bijvoorbeeld Stellarium (zie link aan het einde van dit artikel). Als je dat doet, en naar 6 jaar voor Christus gaat, zie je dat Jupiter en Saturnus vlak bij elkaar staan in het sterrenbeeld Vissen. In dat jaar lijken de planeten over de tijdsspanne van een paar maanden drie(!) keer vlak bij elkaar te komen. Drie is al een bijzonder getal. Verder hebben planeten en sterrenbeelden voor astrologen extra betekenis. Zo staat Jupiter bekend als de koningsplaneet, Jupiter was de hoogste God bij de Romeinen. Saturnus was verbonden met de oude God van de tijd, Chronos. De conjunctie gebeurde in het sterrenbeeld Vissen, wat onder andere gelinkt kan worden aan Israël en het Joodse volk. Samen kan dit een betekenis hebben van een verandering van tijd(perk), een nieuwe koning in het land Israël, koning van de Joden. Dit zou tot gevolg kunnen hebben gehad dat de wijzen uit het Oosten vroegen “Waar is de Koning der Joden, die geboren is?”.
Komeet
Er zijn ook nog andere mogelijkheden voor de ster die de wijzen in het Oosten waarnamen. Bijvoorbeeld de theorie dat de 'ster' in werkelijkheid een komeet was. Kometen zijn relatief kleine brokken steen die rond de zon draaien, en vaak met een regelmatige periode terugkomen. Kometen hebben in de geschiedenis vaak de rol van nieuwsbrenger gespeeld: ze voorspelden volgens sommigen grote veranderingen, bijvoorbeeld de aankondiging van nieuwe koningen. Het is terug te rekenen dat er een komeet, namelijk de komeet Halley, in het jaar 12 voor Christus zichtbaar was op het noordelijk halfrond. Dit is eigenlijk net buiten de periode dat men verwacht dat Jezus geboren is, maar het is een optie.
Supernova
Verder heb je ook astronomische gebeurtenissen die supernovae worden genoemd. Een supernova is het einde van een ster, waarin de ster explodeert. Hier komt ontzettend veel energie bij vrij, en zorgt ervoor dat de ster talloze keren zo helder kan worden als normaal. Soms is die zelfs zo fel dat hij overdag gezien kan worden! Dit kan betekenen dat een ster die eerder niet zichtbaar was, nu ineens zo fel wordt dat hij wel te zien is met het blote oog. Na een aantal maanden is de ster weer uitgedoofd.
Zo'n supernova zou dus een 'nieuwe' ster zijn voor de wijzen uit het Oosten, en dat kan van grote betekenis zijn. Deze gebeurtenissen zijn echter slecht voorspelbaar, en het is nog lastiger om terug te kijken wanneer deze gebeurtenissen hebben plaatsgevonden in het verleden. Daarvoor moet men vertrouwen op bronnen die dit soort evenementen documenteerden. In deze periode waren vooral de Koreanen en Chinezen bezig met sterrenkunde, en zij hielden bij wanneer er nieuwe sterren zichtbaar waren. Als we naar hun documenten kijken, is er in de periode dat Jezus waarschijnlijk geboren is inderdaad zo'n gebeurtenis waargenomen. Dus dit is ook nog een optie, maar eentje die minder waarschijnlijk is dan de planetaire conjunctie.
In deze blog zijn kort drie mogelijkheden geschetst die de 'ster van Bethlehem' zouden kunnen zijn. Het is echter voor sterrenkundigen meer een leuke bezigheid om een fysische reden te bedenken voor deze ster, dan echt uitgebreide studie. Laat je ook vooral niet teveel hierdoor beïnvloeden of dit nou echt gebeurd is of niet, Jezus' geboorte is en blijft ten slotte een bijzondere gebeurtenis!
De video bij dit verhaal (engels):
Software
Stellarium
(gratis software om de nachthemel te simuleren) http://www.stellarium.org/nl
In Stellarium zit links een menu, waar je de tijd kunt aanpassen en bijvoorbeeld naar het jaar -6 kunt gaan. Met ctrl+f (of op een mac denk ik met appelje+f) kun je dan zoeken op Jupiter of Saturnus. Of je kunt gewoon wat rondkijken en komt ze vanzelf tegen!
Door Anke Arentsen, christen en student sterrenkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen.
We kennen het waarschijnlijk allemaal: de kerstmusical waar boven de stal waarin Jezus geboren wordt een grote ster is geplakt. Of de plaatjes met de wijzen uit het Oosten in kleurige jassen die achter een ster aan rijden op hun kamelen. Als we naar de Bijbel kijken, komt deze ster maar in één van de vier evangeliën voor, namelijk in Matteüs. Zie het stukje hieronder.
Matteüs 2 (NBG): 1 Toen nu Jezus geboren was te Betlehem in Judea, in de dagen van koning Herodes, zie, wijzen uit het Oosten kwamen te Jeruzalem, 2 en vroegen: Waar is de Koning der Joden, die geboren is? Want wij hebben zijn ster in het Oosten gezien en wij zijn gekomen om Hem hulde te bewijzen.
En later komt de ster nog weer terug in het vers 9.
9 Zij hoorden de koning aan en reisden weg; en zie, de ster, die zij hadden gezien in het Oosten, ging hun voor, totdat zij kwam en stond boven de plaats, waar het kind was.
Er was dus een ster die een groep wijze mannen naar Jezus leidde, eerst naar Jeruzalem en daarna naar Bethlehem. Nu vind ik het als sterrenkundige (in opleiding) interessant om uit te zoeken of er ook sterrenkundige gebeurtenissen bekend zijn die overeenkomen met deze beschrijving in de Bijbel. Op internet is hier genoeg over te vinden, maar ik heb als leidraad de video genomen die je aan het einde van dit artikel kunt vinden. Hierin worden sterrenkundigen en theologen geïnterviewd.
Wijzen uit het Oosten
Allereerst is het handig te bekijken wat voor mensen die 'wijzen uit het Oosten' waren. In sommige Bijbelvertalingen worden ze magiërs of astrologen genoemd. Wat zeer waarschijnlijk is, is dat ze zich verdiepten in de astronomie en astrologie (ja er is een verschil! Astronomie is de wetenschap van de sterren, astrologie heeft niks met wetenschap te maken). Aangezien ze de sterren waarschijnlijk regelmatig bestudeerden, moet die ster dus wel iets bijzonders zijn geweest, anders waren ze er niet voor op reis gegaan. Nu is 'ster' een misleidend woord, hiermee werden ook hemelse gebeurtenissen aangeduid die niet per se echte sterren zijn.
Als we aannemen dat deze 'ster' een sterrenkundige uitleg heeft, dus dat het geen wonder of een engel was of iets dergelijks, zijn er verschillende opties. Om dit te kunnen onderzoeken moet je ongeveer weten wanneer Jezus geboren is. Over het algemeen wordt aangenomen dat hij tussen 10 en 5 jaar vóór het begin van de jaartelling geboren is.
Planetaire conjunctie
De meest waarschijnlijke is een zogenaamde planetaire conjunctie. Dit is een gebeurtenis waarin het lijkt alsof twee planeten heel dicht bij elkaar staan aan de hemel. Ze staan dan niet echt vlak bij elkaar, maar dat lijkt wel zo vanaf de aarde. Deze conjuncties komen best vaak voor, dus het is niet extreem bijzonder dat er één plaats vond rond de tijd dat Jezus geboren werd.
Wat het mooie is aan sterrenkunde, is dat je vaak terug in de tijd kunt rekenen. Zo kun je op elk moment dat je wilt (bijvoorbeeld, 2013 jaar geleden) de stand van de planeten bekijken. Als je dit leuk vindt, kun je het zelf ook eens proberen. Er is veel gratis software online te vinden om de nachthemel te simuleren, bijvoorbeeld Stellarium (zie link aan het einde van dit artikel). Als je dat doet, en naar 6 jaar voor Christus gaat, zie je dat Jupiter en Saturnus vlak bij elkaar staan in het sterrenbeeld Vissen. In dat jaar lijken de planeten over de tijdsspanne van een paar maanden drie(!) keer vlak bij elkaar te komen. Drie is al een bijzonder getal. Verder hebben planeten en sterrenbeelden voor astrologen extra betekenis. Zo staat Jupiter bekend als de koningsplaneet, Jupiter was de hoogste God bij de Romeinen. Saturnus was verbonden met de oude God van de tijd, Chronos. De conjunctie gebeurde in het sterrenbeeld Vissen, wat onder andere gelinkt kan worden aan Israël en het Joodse volk. Samen kan dit een betekenis hebben van een verandering van tijd(perk), een nieuwe koning in het land Israël, koning van de Joden. Dit zou tot gevolg kunnen hebben gehad dat de wijzen uit het Oosten vroegen “Waar is de Koning der Joden, die geboren is?”.
Komeet
Er zijn ook nog andere mogelijkheden voor de ster die de wijzen in het Oosten waarnamen. Bijvoorbeeld de theorie dat de 'ster' in werkelijkheid een komeet was. Kometen zijn relatief kleine brokken steen die rond de zon draaien, en vaak met een regelmatige periode terugkomen. Kometen hebben in de geschiedenis vaak de rol van nieuwsbrenger gespeeld: ze voorspelden volgens sommigen grote veranderingen, bijvoorbeeld de aankondiging van nieuwe koningen. Het is terug te rekenen dat er een komeet, namelijk de komeet Halley, in het jaar 12 voor Christus zichtbaar was op het noordelijk halfrond. Dit is eigenlijk net buiten de periode dat men verwacht dat Jezus geboren is, maar het is een optie.
Supernova
Verder heb je ook astronomische gebeurtenissen die supernovae worden genoemd. Een supernova is het einde van een ster, waarin de ster explodeert. Hier komt ontzettend veel energie bij vrij, en zorgt ervoor dat de ster talloze keren zo helder kan worden als normaal. Soms is die zelfs zo fel dat hij overdag gezien kan worden! Dit kan betekenen dat een ster die eerder niet zichtbaar was, nu ineens zo fel wordt dat hij wel te zien is met het blote oog. Na een aantal maanden is de ster weer uitgedoofd.
Zo'n supernova zou dus een 'nieuwe' ster zijn voor de wijzen uit het Oosten, en dat kan van grote betekenis zijn. Deze gebeurtenissen zijn echter slecht voorspelbaar, en het is nog lastiger om terug te kijken wanneer deze gebeurtenissen hebben plaatsgevonden in het verleden. Daarvoor moet men vertrouwen op bronnen die dit soort evenementen documenteerden. In deze periode waren vooral de Koreanen en Chinezen bezig met sterrenkunde, en zij hielden bij wanneer er nieuwe sterren zichtbaar waren. Als we naar hun documenten kijken, is er in de periode dat Jezus waarschijnlijk geboren is inderdaad zo'n gebeurtenis waargenomen. Dus dit is ook nog een optie, maar eentje die minder waarschijnlijk is dan de planetaire conjunctie.
In deze blog zijn kort drie mogelijkheden geschetst die de 'ster van Bethlehem' zouden kunnen zijn. Het is echter voor sterrenkundigen meer een leuke bezigheid om een fysische reden te bedenken voor deze ster, dan echt uitgebreide studie. Laat je ook vooral niet teveel hierdoor beïnvloeden of dit nou echt gebeurd is of niet, Jezus' geboorte is en blijft ten slotte een bijzondere gebeurtenis!
De video bij dit verhaal (engels):
Software
Stellarium
(gratis software om de nachthemel te simuleren) http://www.stellarium.org/nl
In Stellarium zit links een menu, waar je de tijd kunt aanpassen en bijvoorbeeld naar het jaar -6 kunt gaan. Met ctrl+f (of op een mac denk ik met appelje+f) kun je dan zoeken op Jupiter of Saturnus. Of je kunt gewoon wat rondkijken en komt ze vanzelf tegen!
Reacties